Kiedy ktoś pyta skąd pochodzę i odpowiadam mu "ze Śląska" to w większości przypadków rozmówca ma przed oczami Katowice i konurbację górnośląską. Mimo, że historycznie Śląsk rozciąga się od Zielonej Góry i Żagania aż po Cieszyn i Bielsko w świadomości większości Polaków Śląsk jest tożsamy z jego górną częścią.
Mapa Śląska z XVII w., fot. vectormap.info
Za taki stan rzeczy obwiniam przede wszystkim niedouczonych urzędników, którzy popełnili błąd przy nazewnictwie województw. Według zasad języka polskiego nazwanie województw "śląskie" i "dolnośląskie" czyni Dolny Śląsk tak jakby Śląskiem podrzędnym. Gdyby trzymać się tej retoryki województwa powinny być nazwane na odwrót - dolnośląskie powinno być śląskim a śląskie górnośląskim. Dla równości najwygodniej byłoby nazwać je po prostu dolnośląskie i górnośląskie.
A czemu tak jest? Otóż historyczną stolicą całego Śląska jest Wrocław. Część etymologów twierdzi, że nazwa Śląsk ma silne korelacje z rzeką Ślęzą, przepływającą m.in. przez Wrocław lub z górą Ślężą i plemieniem Ślężan. Ponadto, historyczną stolicą Górnego Śląska nie są Katowice lecz Opole - dziś stolica dziwnego tworu jakim jest woj. opolskie. Historycznie na Śląsku leżą również Zielona Góra i Żagań, dziś leżące w woj. lubuskim i przez wielu uważane za "Ziemię Lubuską" czyli krainę, która w rzeczywistości nigdy nie istniała.
Ostrów Tumski we Wrocławiu, fot. własna
Rozwój Śląska rozpoczyna się już na początku XIII wieku. Wśród najwcześniej lokowanych miast w zdecydowanej większości przeważają miasta Dolnego Śląska, na czele ze Złotoryją, Leśnicą, Wrocławiem, Sobótką, Świebodzicami, Oławą, Strzegomiem czy Świdnicą. Z miast górnośląskich najdłuższą metrykę mają Racibórz, Opole i Bytom. Co ciekawe, pod koniec XIII w. Rada Miasta Świdnicy udzielała pouczenia kolegom z Raciborza odnośnie sporządzania statutu miasta oraz zarządzania nim. Trzeba zwrócić uwagę, że większość górnośląskich miast lokowanych w XIII wieku nie miała chociaż w części takiej wagi jak np. Wrocław czy Świdnica, które były stolicami potężnych księstw mając przy tym porównywalnie lub więcej mieszkańców niż Poznań, Gdańsk, Kraków czy Lwów.
Daty lokowania miast na prawie niemieckim
| Dolnośląskie | Górnośląskie |
|---|---|
| 1211 - Złotoryja | przed 1217 - Opole, Racibórz |
| przed 1217 - Lwówek Śląski | 1223 - Cieszyn |
| 1217- Leśnica | 1225 - Biała |
| 1221 - Sobótka | 1254 - Bytom |
| 1223 - Nysa | 1257 - Wodzisław Śląski |
| 1226 - Wrocław | 1262 - Czeladź |
| 1228 - Świebodzice | 1272 - Żory |
Gdyby wydłużyć tę tabelę o kolejne lata dysproporcja rośnie w tempie geometrycznym. Co ciekawe, Katowice czyli obecna stolica GOP uzyskały prawa miejskie dopiero w 1865 roku! Oczywiście niektóre dzielnice jak Dąb mają rodowód XIII-wieczny niemniej daje to do myślenia. W obu województwach jest porównywalna liczba miejscowości posiadających w nazwie "- Śląski", "- Śląska", "- Śląskie". Trzeba jednak zwrócić uwagę, że tak naprawdę o niczym to nie świadczy i podać to można najwyżej w formie ciekawostki.
| Dolnośląskie | Górnośląskie |
|---|---|
| Ząbkowice Śląskie, Jaworzyna Śląska, Witków Śląski, Środa Śląska, Bardo Śląskie (dziś samo Bardo), Lwówek Śląski, Oborniki Śląskie, Jordanów Śląski, Stronie Śląskie, Gryfów Śląski, Zagórze Śląskie, Wrząca Śląska, Chełmsko Śląskie, Ludów Śląski, Bukowa Śląska, Smarchowice Śląskie, Wyszków Śląski | Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Piekary Śląskie, Wodzisław Śląski, Miasteczko Śląskie, Gorzów Śląski, Nakło Śląskie, Kamień Śląski, Racławice Śląskie, Szydłowiec Śląski, Górki Śląskie, Łuków Śląski, Chełm Śląski, Sieraków Śląski, Turza Śląska |
Katowice, fot. własna
Śląsk oprócz panowania polskiej korony znajdował się również pod jurysdykcją Czechów, Austriaków i Prus. Przed II WŚ Dolny Śląsk był bardziej odcięty od Polskości niż Górny. Pod koniec XIX wieku na Dolnym Śląsku mieszkało ok. 100 tys. Polaków, z czego 1/3 we Wrocławiu. Na Górnym Śląsku w podobnym czasie językiem polskim posługiwało się ok. pół miliona mieszkańców. Dzięki silnej polskości i uporowi Powstańców Śląskich udało się odzyskać po I Wojnie Światowej część Górnego Śląska i włączyć do odbudowującej sie II RP. Po drugiej wojnie znaczną część Dolnego Śląska stanowili przesiedleńcy z Kresów Wschodnich, Małopolski czy Kujaw. Na Górnym Śląsku oczywiście również znaleźli się przesiedleńcy ale znaczna część to autochtoni, przez wiele pokoleń germanizowani. Stąd "Ślunsko gadko" i cała kultura Hanysów, dziś utożsamiana ze Śląskością.
Ludność ziem zachodnich w 1950, fot. RCIN
Ale czy mieszkaniec Wrocławia, Świdnicy czy Zielonej Góry z trzeciego pokolenia nie jest Ślązakiem ponieważ nie posługuje się językiem śląskim? Osobiście się z tym nie zgadzam, zwłaszcza ze względu na historię regionu. Śląsk to zarówno kopalnie i huty Katowic czy Chorzowa jak i wieże kościołów Wrocławia, Legnicy i Świdnicy. Nietrafione nazewnictwo województw jest nieco krzywdzące dla Dolnoślązaków ponieważ w języku potocznym Śląsk jest synonimem województwa Śląskiego ze stolicą w Katowicach. Przykładem może być Muzeum Śląskie w Katowicach, które skupia się mimo nazwy tylko i wyłącznie na historii Górnego Śląska. Sam podział administracyjny Śląska jest datowany na początek XIX wieku, kiedy to Prusacy stworzyli Rejencję Opolską włączając w nią część dolnośląskich powiatów.
Ząbkowice Śląskie, fot. własna
Tożsamość lokalna ma jak najbardziej sens a przywiązanie do regionu pozwala wytworzyć nowe pokłady energii potrzebnej do jego rozwoju. Tożsamość lokalną powinno budować się w oparciu o całą spuściznę historyczną jaka by ona nie była. Zła nazwa, stereotypy i nieplanowana "aneksja" Śląskości przez GOP pozbawia Dolny Śląsk podwalin potrzebnych do zbudowania jego tożsamości, co ze względu na krótki pobyt Polaków na tych ziemiach i tak jest trudne. Istotne jest abyśmy wszyscy zrozumieli co oznacza bycie Ślązakiem. Zła historia jest matką złej polityki a nieprzemyślane decyzje spowodowane jej nieznajomością stworzyły zbędne bariery.
A czy Wy jesteście lokalnymi patriotami? Czujecie tożsamość związaną z Waszymi małymi ojczyznami?