Hoş geldiniz. Bu yazımda mantık safsatalarından biri olan ad hominemin ne olduğundan bahsedeceğim.
Öncelikle mantık safsatası nedir buna bakalım. Mantık safsatası, mantıklandırma sürecinde yapılan her türlü hata, olarak tanımlanabilir. Bu yazımda diğer mantık safsatalarına girmeyeceğim. İleriki yazılarda belki onlardan da bahsedebilirim. Şimdi konumuza dönelim.
Ad hominem, Latince bir deyim olup argumentum ad hominem in kısaltılmış halidir. Türkçe tabiriyle kişiliğe saldırı veya insan karalama safsatası. Tanımı: Bir önerinin reddedilmesini sağlamak için, önerinin kendisi yerine öneriyi yapan kişinin karakteri ya da hareketleriyle ilişkilendirip tartışma konusu yapmak.
Örneğin:
“Hükümeti kötüleyip duruyorsun. Nankör adam, senin cebinde son model telefon var.”
Başka bir örnek:
• Ayşe: “Ali bana düşük kalorili bir diyet yapmamı tavsiye etti. Böylece kilo kaybetmem mümkün olabilirmiş.”
• Hasan: “Ali, düşük kalorili diyetin kilo kaybettireceğini söylüyormuş. Hah! O diyet tavsiyesinden ne anlar! O koca popolu bir şişko. Hem sivilceleri de var. Saçları da yağlı, darmadağınık. Kendisine baksın o bir önce...”
Bu olayı birçok farklı şekilde örnekleyebiliriz. Ancak olayın formülünü vermek daha yararlı olacaktır:
A kişisi, bir iddiada bulunuyor.
B kişisi, A kişisine saldırıda bulunuyor.
Dolayısıyla A kişisinin ortaya attığı iddia yanlıştır.
Ad hominemi çeşitli şekillerde inceleyebiliriz: Niteliksel Kişi Karalama Safsatası (Circumstantial Ad Hominem), Sen de Safsatası (Ad Hominem Tu Queque), Önyargı Oluşturma Safsatası (Poisoning The Well)
Niteliksel Kişi Karalama Safsatası (Circumstantial Ad Hominem):
Bir önerinin reddedilmesini sağlamak için, önerinin kendisi yerine öneriyi yapan kişinin etnik kökeni, politik tutumu, dini görüşü gibi niteliklerine saldırmak.
Örneğin:
• Kemal: "Bence kürtaj ahlaki olarak yanlıştır."
• Necla: "Tabii ki böyle söylersin, sen bir dindarsın!"
• Kemal: "Peki ya bu iddiamı savunmak için ileri sürdüğüm argümanlara ne demeli?"
• Necla: "Onlar sayılmaz. Dediğim gibi, sen dindar birisin ve bu yüzden kürtajın yanlış olduğunu söylemen gerekiyor."
Veya
“Onun önerisini kabul edemeyiz, çünkü o karşı partiden.”
Sen de Safsatası (Ad Hominem Tu Queque):
Bir kişinin iddiası ya da söyledikleri hareketleriyle çelişiyor diye iddianın yanlış olduğu savı.
Örneğin:
Sigara içmenin zararlarını anlatan bir kişiye “Sen gelmiş sigara içmenin zararlarını anlatıyorsun ama az önce arkada püfür püfür içiyordun.”
Sigara içmek gerçekten zararlı bir şey. Bunu söyleyen kişinin sigara içmesi sigaranın zararlı olduğu gerçeğini değiştirmez.
Başka bir örnek:
Çok yemenin vücuda verdiği zararları anlatan kilolu birisine “Gelmiş bize dengeli beslenmemiz gerektiğini söylüyorsun. Önce sen az ye. Sonra konuş.”
Önyargı Oluşturma Safsatası (Poisoning The Well):
Dolduruşa getirme safsatası da denilir. Bir insan hakkında önceden olumsuz bilgiler (doğru ya da yanlış) verilerek, onun söyleyeceklerini gözden düşürme ve önyargı oluşturma şeklinde olur.
Örneğin:
“O mu yüzme yarışmasına katılacak? Haha, o geçen yıl neredeyse havuzda boğulacaktı.”
veya
“Fotoğrafçı olacakmış. O daha kamera tutmasını bilmiyor.”
Çok duyduğunuzu düşündüğüm bir örnek daha vererek konuyu kapatmak istiyorum:
Konudan bağımsız olduğu hâlde “Bay Kemal, sen SGK’ yi batırdın.” gibi sözler söylemekte bu duruma örnek olarak verilebilir.
Yazının sonuna geldik. Bu yazıda ad hominemin ne olduğunu, alt başlıklarını örneklerle inceledik.
Başka yazılarda görüşmek üzere.
Sonraki yazılarda görüşmek üzere.
Kaynak:
Çağrı Mert Bakırcı / Arsel Berkat Acar, Şüphecinin El Kitabı, sf. 97, 99-104
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ad_hominem
https://evrimagaci.org/kisilige-saldiri-ad-hominem-mantik-hatasi-sen-decilik-tu-quoque-ve-buna-ne-diyorsunculuk-whataboutism-219
Görsel Kaynağı:
https://ceotudent.com/en/what-is-ad-hominem-types-of-ad-hominem-and-examples-from-life