ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK
ÇARESİZLİK NEDİR?
Elinizde olmadan gelişen olaylar karşısında; elinizden bir şey gelmeden öylece bakakalmak. Çözüm üretememek.
ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK NEDİR
Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin herhangi bir durumda çok sayıda başarısızlığa uğrayarak, bir şey yapsa da hiçbir şeyin değişmeyeceğini, olayların kendi kontrolünde olmadığını, o konuda bir daha asla başarıya ulaşamayacağını düşünüp, bir daha deneme cesaretini kaybetmesidir.
Öğrenilmiş çaresizlik, geçmişteki acı deneyimlerden çıkarılan negatif şartlanmaların bugünkü davranışları belirlemesidir.
Öğrenilmiş çaresizlik hepimizin içinde az ya da çok vardır. Hepimiz bir şeyleri defalarca deniyor, yanılıyor, başaramıyoruz. Sonra bir daha yanılmamak için, bir daha denememeyi öğreniyoruz. Bu sırada şartlar değişiyor. Eğer denersek başarılı olabilece¬ğimiz bir hale geliyor ama biz ezberlediğimiz gibi yaşamaya devam ediyoruz. Arazi değişiyor ama bizim zihin haritamız değişmiyor. Böylece başarısızlığı öğrenmiş oluyoruz.
Öğrenilmiş çaresizlik düşlerimizi çürütüyor. Özgüvenimizi eritiyor, ce¬saretimizi kırıyor. Kazanmayı değil, kaybetmeye katlanmayı öğretiyor.
Biz Türklerin köpekbalığına benzer öğrenilmiş çaresizlik hallerimiz neler?
İlkokulda matematiğe çalışır çalışır, geçemeyiz. Sonra 'hoş geldin öğrenilmiş çaresizlik'. Müfredattaki matematik her yıl değişir ama bizim kafamızdaki, matematik değişmez. Matematik 'milli' öğrenilmiş çaresizliğimizdir!
SAHTE ÇARESİZLİK VE GERÇEK ÇARESİZLİK
Bu deneyden sonra Martin Seligman, S. Maier ve C. Peterson 'Öğrenilmiş Çaresizlik' diye bir kavramı ortaya attılar.
Seligman, teorisini şöyle özetler: "Ne zamanki bir kişi yaptığı hiçbir şeyin bir fark yaratamayacağına inanırsa, çaresizliği ve hiçbir şey yapmamayı öğrenecektir."
Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin herhangi bir durumda çok sayıda başarısızlığa uğrayarak, o konuda bir daha asla başarıya ulaşamayacağına inandığı zihin durumudur. Kişi ne yaparsa yapsın istediği sonucu almanın kendi ellerinde olmadığını düşündüğünde, çaresiz olduğunu öğrenir ve herhangi bir şey yapmamayı (atalet) seçer.
Hayatımızda bazen maruz kaldığımız gerçek çaresizlikler ile öğrenilmiş çaresizlik durumu aynı şey değildir. Gerçekten çaresiz olmadığımız halde, çaresiz olduğumuzu sanarak, çözebileceğimiz bir sorunumuzu çözmek için hiçbir şey yapmadığımızda 'öğrenilmiş çaresizlik' yaşıyoruz demektir.
SELİGMANIN KÖPEKLERİ
image search 2 2
Anlatımlı videosunu aşağıdaki linkten izleyebilirsiniz.
• Deneyde de ilk aşamada gerçek bir çaresizlik durumu oluşturuldu. İkinci aşamasında ise sahte bir çaresizlik durumu söz konusuydu.
• O halde kritik nokta, hangi sorunun çözülebilir, hangisinin çözülemez olduğuna karar vermektir. Bir insanın gerçekten çaresiz durumda olup olmadığına karar vermesi pek kolay değildir. Özellikle de çaresiz durumdayken!
KORKUNUN KENDİSİ KORKULAN ŞEYDEN DAHA FAZLA ZARAR VERİR
Öğrenilmiş çaresizlik, öğrenme ile korku arasındaki ilişkiyi de açıklar. Öğrenilmiş çaresizlik başarısızlığa uğrama korkusu nedeniyle hareketsiz kalma durumudur. İnsan niçin denemekten korkar? Kaybetmekten korktuğu için! Çaresizliği öğrenmiş kişiler sürekli, "Bir daha başarısızlığa uğramamak için ne yapmalıyım?" sorusuna cevap arar. Buldukları cevap ilginçtir: "Hiçbir şey yapmamak!" Ama ironik şekilde hiçbir şey yapmamak uzun vadede en büyük başarısızlık nedenidir.
(*) Mümin Sekman. Her şey Seninle Başlar. Alfa Yayınevi
"İnsanların çoğu kaybetmekten korktuğu için sevmekten korkar" der, Shakespeare. Ve devam eder:
"İnsanlar sevilmekten korkuyor, kendisini sevilmeye layık görmediği için. Düşünmekten korkuyor, sorumluluk getireceği için. Konuşmaktan korkuyor, eleştirilmekten çekindiği için. Duygularını ifade etmekten korkuyor, reddedilmekten ürktüğü için. Yaşlanmaktan korkuyor, gençliğinin kıymetini bil¬mediği için. Unutulmaktan korkuyor, dünyaya iyi bir şey vermediği için. Ve ölmekten korkuyor, dolu dolu yaşamadığı için.”
ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİĞİN NEDENLERİ
Sürekli aşağılanma ve hor görülme
İnsanlara olan güveni kaybetme
Aynı ya da farklı durumlarda bir çok kez başarısız sonuçlar alınması
Kişinin kendi psikolojik sorunları
Kendine olan güven ve güvensizlik sorunları
Olumsuz çevre koşulları
Başarılı sonuçların motive edilmemesi
Baskıcı anne ve baba tutumları
ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK ÖRNEKLERİ
KÜÇÜK BALIKLARI YİYEMEYEN KÖPEKBALIĞI
Araştırmacılar bir köpekbalığını oda büyüklüğündeki bir cam bölmeye koymuşlar. Cam bölmenin diğer tarafında da balıklar var. Köpekbalığı ne tarafa gitse cam bölmeye çarpmış. Bir süre sonra cam bölmeye çarpmamayı öğrenmiş. Çünkü ne kadar uğraştıysa da diğer taraftaki balıklara ulaşamamış. Köpekbalığı 21. günden sonra cam bölmelere hiç çarpmamayı öğrenmiş. Bunun üzerine cam bölmeyi çıkarmışlar. Köpekbalığı oralı bile olmamış. Kendisinin sadece o bölme alanına kadar yüzebileceğini sanıyormuş. Artık diğer balıkları yiyemeyeceğini anlamış ve balıklara dokunamamış. Çünkü köpekbalığı çaresizliği öğrenmiş.
ZIPLAYAN PİRELER
Öğrenilmiş çaresizlikle ilgili psikologlar bir pire deneyi yaparlar. Pirenin ne kadar zıpladığını ölçerler ve 50 cm zıpladığını görürler. Pireyi yüksekliği 30 cm olan cam kavanoza koyarlar. Kavanozun ağzını kapatırlar. Kavanozun altından ısıtırlar. Pire ısındıkça zıplar ve zıpladıkça kapağa çarpar. Bir süre sonra pire kapağa çarpmamak için 29 cm sıçrar, düşer. Ama kapağa çarpmaz. Pire bunu alışkanlık haline getirdikten sonra kavanozun kapağını açarlar. Pire hala 29 cm sıçrıyor. Halbuki eskiden 50 cm sıçrardı. Pire bu deneyle 29 cm' den fazla sıçrayamayacağını öğrenir.
FİLLER NASIL EĞİTİLİR?
Filler daha yavruyken, kalın bir zincirle bacağından bir direğe bağlanır. Önceleri hayvan kaçmaya çalışır ama ne kadar uğraşırsa uğraşsın ne zinciri koparabilir ne de direği yerinden oynatabilir. Fil yavrusu ayağında zincirle büyür ve kaçamayacağını kabullenir. Özgürlük kavramını yitirir. İşte bu noktada ayağındaki zincir çözülür ve yerine konulan ince bir halatla birkaç santimetre boyunda tahtadan bir çubuğa bağlanır. Fil, bu koşullarda kolaylıkla kaçabilecek olmasına rağmen olduğu yerde kalır. Çünkü hâlâ var olduğunu sandığı zincirini asla kıramayacağına inanır. Fil büyüyünce ipten kurtarılır. Ama artık o alanın dışına çıkamayacağını öğrenmişti.
KİTAP ÖNERİSİ
HER ŞEY SENİNLE BAŞLAR
Çaresizlik öğrenilmiştir.
Başarılı olmak da öğrenilebilir.
Sende sandığından fazlası var!
Gelebileceğin en iyi yerde değilsin.
Yeni bir hayat için gereken, yeni bir akıldır.
Doğru şeyi yapmak için yanlış zaman yoktur.
Rüzgârı suçlamayı bırak, yelkenleri kullanmayı öğren!
Seyirci koltuğundan sıkıldıysan, sahneye çık.
Zirvede her zaman bir kişiye daha yer var.
Başkaları yapabildiyse, sen de yaparsın.
Her şey seninle başlar!
Hayatta ya tozu dumana katarsın, ya da tozu dumanı yutarsın.
Seçim senin!
Sayfa Sayısı : 240
İlk Baskı Yılı : 2013
Baskı Sayısı : 18. Baskı
Dil : Türkçe
MAKALELER
Dr. Müberra YENİŞAR (Tıp Doktoru) – Öğrenilmiş Çaresizlik
Uzm. Psk. Saadet ALEVLİ- Öğrenilmiş Çaresizlik
Psk. Nur GEZEK - Öğrenilmiş Çaresizlik
Psk. Mahir Efe FALAY - Öğrenilmiş Çaresizlikten Nasıl Kurtuluruz?
ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİKTEN NASIL KURTULURUZ?
-Kendinizi bilin
-Geri öğrenin
-Her zaman bir yol vardır
-Her zaman en iyiyi düşünün
-Yaşanan her şeyi çevirin
-Konuşmanızı düzeltin
-Rolünüzden çıkın
-Başarısızlık döngünüzü tanıyın
-Model almayın
-Başlayın
Hep hatırla: “Çaresizseniz, Çare “sizsiniz”
Behçet Necatigil