Merhaba arkadaşlar. Bu konuları konuştuğumda canım çok sıkılıyor. Çünkü dönüp geriye bakıyorum. Gerçekten bu ortamı seven ve bayağı emek veren arkadaşlarımız çok basit hataları yüzünden ayrılmak zorunda kalıyorlar. Üstelik bu hatalara sadece yeniler değil eskiler de düşüyor. Önceden bu tür yazılar yazıp insanları bilgilendirmeye çalışıyordum. Nasılsa artık herkes biliyor diye uzun süredir bırakmıştım. Ne yazık ki aynı hatalar farklı kişiler tarafından tekrarlanıyor, sonunda ya gitmek ya sıfırdan başlamak zorunda kalıyorlar. Bu nedenle son bir kez dikkatimi çeken, özellikle son dönemlerde farklı üyeler tarafından tekrarlanan bazı hataların üzerinde durmak istedim. Belki uzun aradan sonra dönen veya yeni gelen birileri okur ve hesaplarını kaybetmelerini engellemiş olurum. Çünkü gidenlerin arkasından üzülmekle kalıyorum ve maalesef elimden bir şey gelmiyor.
Bilinmesi Gereken Bazı Hususlar
Öncelikle bilinmesi gereken, Hive bir yaz kazan sitesi ya da makale deposu değil. İnternette o tarz siteler var, mesela üye oluyorsunuz, yazı veya makale atıyorsunuz, karşılığında size ödeme yapıyorlar. Burası daha ziyade bir sosyal platform. Yeni gelen insanlardan beklenen bir taraftan kendi hayatlarından, ilgi alanlarına uyan konulardan vs bahsederken diğer taraftan burada bulunan insanlarla kaynaşmaları, başkalarının yazılarını okuyup oy vermeleri, yorum atmaları. Burada herkesin ilgi alanına uyan topluluklar ve tribe projeleri var. Doğru olan sonradan gelen üyelerin bu topluluklara atılan yazıları takip edip kendi yorumlarını atmaları, diğer üyelerin yazılarını beğenmeleri veya beğenmemeleri. Bunu yapmadığınızda buradaki insanlara "Ben yazımı atıp giderim size ayıracak vaktim yok" demiş oluyorsunuz bir bakıma. Yani sosyalleşmek önem verilmesi gereken konuların başında geliyor.
Burası bir makale deposu ya da içerik çiftliği değil. Zaten o amaçla yola çıkan hiçbir sitenin bugüne kadar tutulduğunu görmedim. Ben çocukken vardı örneğin yahoo voices ya da associated content, aol seed, triond falan bugün hiçbiri yayınına devam etmiyor. Google yok etti hepsini "content farm" oldukları için. Bir sitede herkes gelip yazı atıp gidiyorsa ve kimse okumuyorsa o sitenin başarılı olması zaten söz konusu olmayacaktır. Hive da bir sosyal ortam olduğundan buraya atılan yazıların bir amacı olmalı. İçerik illa eğitici olmak zorunda değil, eğlenceli olabilir, şaşırtıcı olabilir, bilgilendirici vs. ama hepsinden önemlisi robotlara değil insanlara hitap ettiğinin unutulmaması gerekir.
Bir diğer pek konuşulmayan ama her topluluğun istediği bir şey var; şimdi Hive'daki bazı kürasyon projeleri kaliteli yazıları seçip destek oluyor, yüksek oylar atıyorlar. Direkt bu şekilde söylenmese de bu topluluk ve projelerin beklediği de üyelerin hesaplarını geliştirip buradakileri desteklemeleri. Yani siz bir kürasyon projesinden aylarca oy alıp önemli miktarda Hive (ya da token) ödülü alıyorsanız, tamamını yapamasanız bile bir kısmını power up yapıp burada bırakmaya ve hesabınızı geliştirmeye çalışmanız en doğru olanı. Sizi destekleyenleri siz de destekleyin - witness oyları atabilirsiniz, topluluklara üye olup diğer üyelerin yazılarına yorumlar atabilirsiniz, projelerin tanıtımına katkıda bulunabilirsiniz vs. Bunu nasıl yapacağınız size kalmış bir şey.
Uyulması Gereken Bazı Kesin Kurallar
Çok önceleri plagiarism ve kopya içerikle ilgili bazı yazılar yazmıştım. O kurallar hala geçerli. Hepsinin özeti aslında bu, yazılar sizin beyninizin ürünü olmalı (proof of brain) ve görseller de size ait olmalı. Her zaman elimizin altında görsel olmayabilir, bu durumda bizden beklenen kullandığımız görseller için kaynak belirtmemiz. Hive'ın bir sosyal platform olduğu burada öne çıkıyor. Çoğu üyenin beklediği şey bir makaleden ziyade blog postudur. Kendinizden, hayatınızdan, yaptıklarınızdan, gezip gördüğünüz yerlerden bahsedebilir, kendi yazdığınız hikayeleri, yaptığınız / ürettiğiniz ürünleri, çektiğiniz fotoğrafları, okuduklarınızı, düşündüklerinizi vs. paylaşabilirsiniz. Bilmeniz gereken çok önemli hususlar var. Aklımdakileri yazmaya çalışacağım. Unuttuklarım olursa, buradaki arkadaşların yorumlarda yazmalarını rica ediyorum.
Bir Yazıyı Başka Bir Dile Çevirmek O Yazıyı Orijinal Yapmaz
Maalesef en çok düşülen hatalardan biridir. Bir yazı Türkçeden İngilizceye ya da İngilizceden Türkçeye veya başka dillere çevrildiğinde orijinalliği kaybolmuyor. Yazının telif hakkı hala o yazıyı yazan sahibine aittir. Fikir kimin fikriyse telif hakkı sahibi odur. Şimdi kalkıp Tolstoy'un bir eserini Rusçadan çevirsem bu benim diyebilir miyim? Diyemem değl mi? Aynısı tüm yazılar için geçerli. Karşıdaki illa ünlü bir yazar olmak zorunda değil. Şu yapılabilir mesela, 1-2 cümle gibi küçük bir kısım çevrilir ve o kısım alıntı tagi içine alınır, kaynak belirtilir. Bunu yaparsanız kimse size karışmaz. Tabii buralarda başkasına ait uzun uzun paragrafları kimse okumak istemiyor, onu da belirteyim.
Başka Yerden Okuduğunuz Bir Haberi Kendi Haberiniz Gibi Yayınlamamalısınız
Habelerin de telif hakkı var. Hatta bu alanda kurallar çok daha katıdır. Haber siteleri her yıl ajanslara bu haberler için bir sürü para ödüyorlar. Yabancı bir siteden aldığınız haberi çevirip yayınlamanız o haberin telif haklarını yok etmiyor. Kaynak belirtseniz bile haberin tamamını olduğu gibi almanızı da kimse istemiyor. Şu olabilir mesela, bir haber okudunuz ve paylaşmak istediniz, haber hakkında bahsedebilirsiniz. 1-2 cümle alıp kaynak belirtebilirsiniz. Ama nerede yayın yapacak olursanız olun, haber sitelerinden aldığınız yazıları kendi haberiniz gibi yayınlamayın, çok başınız ağrır.
Bir Yazının Kelimelerini Değiştirmek O Yazıyı Orijinal Yapmaz
Yine çok sık yapılan bir hatadır. Google'dan bir yazı bulunur kelimeleri değiştirilir ve yayınlanır. Aynı metnin sadece başka bir versiyonunu üretmiş oluyorsunuz. Bu durum sizi yazı üzerinde hak sahibi yapmaz. Zaten buradaki üyelerin bekledikleri Google'dan sağdan soldan bulunan bilgilen yayınlanması değil. "Phaselis antik kenti" başlıklı bir yazı yazayım örneğin. Buradaki üyelerin benden bekledikleri Phaselis'in tarihçesi değil. İsteyen zaten Google'a yazıp bu bilgiye ulaşabilir. Bu yazıyı orijinal yapacak olan şey benim gidip orayı gezip gördükten sonra deneyimlerimi ve çektiğim fotoğrafları aktarmak. Tarihçeden de çok bahsetmek istersem 1-2 cümle ile kaynak belirterek bahsetmeme kimsenin itirazı olmaz.
Film / Kitap İncelemesi Nasıl Olmalı?
Film, kitap ya da neyin incelemesini yazacak olursanız olun, bilmeniz gereken en önemli şey bunu okuyacak olan kişini merak ettiği şu "Bu film iyi mi, hayatımın 1.5 saatini bu filme harcamama değer mi, incelemeyi yazan kişi filmi beğenmiş mi, oyuncuları başarılı bulmuş mu vs vs". İdeal olan sizin görüşlerinizi aktarmanız. Tabii ki başta kısaca filmin konusunda bahsedebilirsiniz. Ama bu bilgi zaten IMDB'de de var. Bu yazıyı orijinal yapacak en önemli şey sizin görüşleriniz.
Yine kitap incelemesi yazısından beklenen şey aynı şekilde bir kitabın içeriklerinin ya da herhangi bir yerindeki bilgilerin yazıya dökülmesi değil, kitabı okuyan kişinin görüşlerini karşı tarafa aktarması. Kitabı okudunuz, kısaca konusuna ve yazarına değindiniz, devamı artık tamamen o kitabın sizde uyandırdığı çağrışımların yazıya dökülmüş hali olmalı. 1-2 cümle almak isterseniz alıntı tagi kullanmanız ve kaynak belirtmeniz şart.
Yemek Yazısı Nasıl Olmalı?
Tarif de görsel de size ait olmalı. Şimdi yolda karşılaştık diyelim, ben sizden bir yemeğin tarifini istedim. Gidip de internetten araştırıp mı anlatacaksınız bana? Hayır. Beni ilgilendiren sizin o yemeği nasıl yaptığınız. İnternetten araştıracak olsam kendim yaparım zaten bunu. Nasıl ki evde yemek yaparken kendi deneyimlerimizi kullanarak yapıyoruz, buraya tarifini yazarken de bizden beklenen yemeği kendi yaptığımız gibi aktarmamız. Bir ev hanımı cacık yaparken gidip de internetten araştırır mı? Yılların birikimiyle kendi tarifleri vardır tüm yemekleri için.
Şu olabilir mesela, değişiklik yapmak istedik, gidip de Çin mutfağından bir yemeğin tarifini bulduk ve denedik. Sonuçtan memnunuz (ya da değiliz yemeği yaktık) ve bunu arkadaşlarımızla paylaşmak istiyoruz. O zaman da tarifi referans göstermemizin önünde ne gibi bir engel var? Tarifi bu siteden buldum deyip link verebiliriz. Yine de oradaki yazıyı olduğu gibi kopyalayacağımız anlamına gelmemeli. Nasıl yaptığımızı kendi sözlerimizle anlatabiliriz.
Görseller Nasıl Olmalı?
Her şeyden önce varsa bize ait olmalı. Yoksa da paylaşmamıza izin verilen bir yerden alıp kaynak belirtebiliriz. Pixabay.com, pexels.com gibi siteler mesela görsellerin paylaşılmasına müsaade ediyorlar.
Bir siteden görsel alınmış ve üzerinde değişiklik yapılmışsa yine ilk halini kaynak olarak belirtmek lazım. Yazıda olan şey burada da geçerli. Yazıyı değiştirmek telif hakkını yok etmiyor, görseli de öyle.
Yine mesela çizimlerden beklenen bir nesneye, insana, hayvana vs. bakılıp çizilmesi. Başka birinin çiziminin aynısını yaparsanız yeni bir eser üretmiş olmuyorsunuz, var olan bir eseri kopyalamış oluyorsunuz. Bunu belirtmenizde fayda var. Yine bir fotoğrafın internetten aldınız ve bakarak çizim yaptınız. Orijinalini kaynak olarak göstermeniz önerilir.
Şu anda aklıma gelenler bunlar. Başından beri bu konulardan çok kişinin canı yandı ve çok arkadaşımızı kaybettik. Umarım bundan sonra aynı şeyler tekrarlanmaz. Bunlar sadece Hive kuralları değil. İnternette herhangi bir yerde yazı yayınlıyorsanız, bu noktalara dikkat etmenizde fayda var.
Telif hakları sıkıntıları yüzünden websitesi olan çok arkadaşımın başı ağrıdı. Şahsen ben 15 yaşımdayken açtığım bir yemek sitesi yüzünden hala sorun yaşamaya devam ediyorum. Siteyi kullanıcılara açmak gibi bir hataya düştüm. Tabii bizim insanımızın bu konularda ne kadar bilgisiz olduğunu bilmiyordum, ben kendim de o dönemde çok bilgisiz ve tecrübesizdim. İnsanlar tarif defterlerindeki denenmiş tariflerini paylaşıyor sanıyordum. Hani denenmiş olan en güzelidir ya. Bir ev hanımı ya da yemek yapmayı seven biri deneyip de sonucundan memnun kaldığı yemeklerin tariflerini özenle saklar ve paylaşır diye düşünüyordum. O tarif defterlerine yazılanların kitaplardan, dergilerden, sağdan soldan alınmış tarifler olabileceğini akıl edemedim.
Site yayınlandıktan birkaç ay sonra çok hit almaya başladı. Başarılı oldu diye bir de ingilizce versiyonunu da yaptım. Google'da ilk sayfada çıkıp göz önünde olmaya başlayınca sorunlar başladı. E-mail üstüne e-mail gelmeye başladı. Bu tavuğun tarifi bana ait sadece bende var diyenden bu köfte benim kitabımdan çalınmış kaldırmazsan mahkemeye gidiyorum diyenlere kadar her tür sorun çıktı. Adamlar haklı. Tarif deyip geçmemek lazım, tariflerin de telifi var. Bir gün kızıp kullanıcılar tarafından eklenmiş tüm tarifleri sildim. Gözümden kaçanlar var gerçi hala. Kapatmaya kıyamadığım için site hala yayında. Hala da bazen e-mail aldığım oluyor. Bir bu değil tabii. İnternet sitesi ya da blog sahibiyseniz buna benzer çok sorunla karşılaşabilirsiniz. Site sahibi bir arkadaşım 3 sene mahkemelerde süründü, ailesinden saklayacak diye akla karayı seçti, 3 yılın sonunda beraat etti ama o kadar strese değer miydi.
Burası blockchain istediğimi yazarım mantığıyla geliniyor, ama çok yanlış. Yazılar bir veri tabanında tutuluyor ve blockchain olan kısmı orası. O veri tabanından çekilen veriler yine webde herkese açık olarak yayınlandığından çok dikkat edilmesi gerekir. Burası deep web gibi arama motorlarının indekslemediği bir ortam değil sonuçta. O yüzden sorun yaşamamak için tüm kullanıcıların özenli davranması gerekir.
Kimsenin geçmişte karşılaşılan sorunlarla artık karşılaşmamasını dilerim. Hoşça kalın, kendinize dikkat edin.